Οι δύο σφραγίδες της Θηρασίας που αλλάζουν όλα όσα γνωρίζουμε
διά την προέλευσιν της γραφής εις το Αιγαίον
✏️ Της Αικ. Γ. Δασκαλοπούλου
Προσφάτως ανεκαλύφθησαν δύο σφραγίδες 4.500 ετών εις την νήσον Θηρασίαν.
Η Θηρασία είναι μικροσκοπική νήσος του Αιγαίου Πελάγους και ανήκει εις τας Κυκλάδες. Μέχρι την Μινωική έκρηξιν των προϊστορικών χρόνων, ήτις δημιούργησε την καλδέραν, αποτελούσε κομμάτι της νήσου Στρογγύλης, της οποίας σήμερον συμπληρώνει το κυκλικόν περίγραμμα ομού με τα νησιά Θήρα (Σαντορίνη) και Ασπρονήσι, με τα οποία ανήκει εις το αυτό νησιωτικό σύμπλεγμα.
Η Θηρασιά διεχωρίσθη από την Στρογγύλην κατά την καταστροφική έκρηξιν του ηφαιστείου εν έτει 1600 π.κ.ε.
Μία ομάδα αρχαιολόγων λοιπόν, απεκάλυψε δύο σφραγίδες ηλικίας 4.500 ετών εις την νήσον, αίτινες ενδεχομένως αποτελούν ένα σημαντικόν ενδιάμεσον βήμα προς την γέννησιν της γραφής κατά την Εποχήν του Χαλκού.
Η Θηρασία, ένα εκ των ηφαιστειογενών νήσων του συμπλέγματος της Σαντορίνης, εις το ελληνικόν αρχιπέλαγος των Κυκλάδων, υπήρξε ο τόπος ανακαλύψεως από ερευνητές, δύο σπάνιων αρχαιολογικών ευρημάτων, δύο σφραγίδων αίτινες δύνανται να αλλάξουν όλα όσα γνωρίζουμε διά την προέλευσιν της γραφής εις το Αιγαίον.
Τα σπάνια αντικείμενα ευρέθησαν εις την θέσιν Κοίμησις, ήτις χρονολογείται πριν από περίπου 4.500 έτη, και παρέχουν ενδείξεις ότι οι κάτοικοι της περιοχής πειραματίζοντο ήδη με την χρήσιν οργανωμένων συμβόλων, ενδεχομένως διά λόγους επικοινωνίας, πολύ νωρίτερον από ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερον.
Το εύρημα αποτελείται εκ μίας χειρολαβής ενός μεγάλου αποθηκευτικού πίθου όντινα ανεκάλυψαν οι αρχαιολόγοι εντός ενός δώματος ενός οικισμού της Εποχής του Χαλκού, προερχόμενα εξ ενός ανασκαφικού πλαισίου της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (εικόνα 3).
Είναι αξιοσημείωτον ότι το κεραμικόν θραύσμα διατηρεί δύο διαφορετικές σφραγίδες αίτινες εσφραγίσθησαν πριν από την όπτησιν του πίθου. Οι ερευνητές τις ονόμασαν THS.1 και THS.2.
Η πρώτη σφραγίδα, THS.1, περιλαμβάνει μία σειράν αφηρημένων συμβόλων ευθυγραμμισμένων εις τρεις σειρές, ωσάν να σχηματίζουν κάποιο είδος επιγραφής.
Ορισμένα εξ αυτών των συμβόλων ομοιάζουν με φύλλα, σπείρες ή σχηματικά μοτίβα, αλλά οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σίγουροι ως προς την ακριβή τους σημασίαν. Είναι τοποθετημένα επαλλήλως, γεγονός το οποίον οδηγεί τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι δύνανται να αποτελούν μία πρώιμη προσπάθειαν να μεταφέρουν πληροφορίες - ίσως ονόματα άτινα υποδεικνύουν την ιδιοκτησίαν των αγαθών ή κάποιο έτερον παρόμοιο είδος μηνύματος.
Η δεύτερη σφραγίδα, THS.2, εμφανίζει διακοσμητικό ύφος, με γεωμετρικά μοτίβα τυπικά της κυκλαδικής τέχνης της εποχής, όπως τρίγωνα και μαιάνδρους. Το σχέδιον είναι παρόμοιον με εκείνο άλλων σφραγίδων αίτινες ευρέθησαν εις τας νήσους και ενδεχομένως είχε μία πιο διακοσμητική ή αναγνωριστική χρήσιν.
Η προέλευσις της γραφής εις το Αιγαίον;
Συμφώνως με τις μέχρι σήμερον αποδεκτές θεωρίες, οι πρώτες γνωστές μορφές γραφής της περιοχής μας, όπως τα κρητικά ιερογλυφικά ή η Γραμμική Α, ενεμφανίσθησαν περί το 2.000 π.κ.ε.
Αλλά οι σφραγίδες εκ Θηρασίας έχουν χρονολογηθεί μεταξύ του 2.700 και 2.300 π.κ.ε., τουτέστιν θα εδύναντο αυτές να αποτελούν τον χαμένον κρίκο εις αυτήν την διαδικασίαν -ή τουλάχιστον έναν εξ αυτών.
Η μεταγενέστερη εμφάνισις των σφραγισμένων χειρολαβών εν Κρήτη υποστηρίζει περαιτέρω την μη κρητική προέλευσιν του πίθου με την τυπωμένην σφραγίδα εκ Θηρασίας, όπως υποδεικνύει η πετρογραφική ανάλυσις, διατείνονται οι αρχαιολόγοι, οίτινες επαναλαμβάνουν επίσης ότι δεν πρόκειται περί κανονικής γραφής, αν και η τακτική διάταξις των σημείων εις την THS.1 θυμίζει μεταγενέστερα συστήματα και μάλιστα ορισμένα σύμβολα ομοιάζουν με αυτά άτινα χρησιμοποιούνται εις μεταγενέστερες κρητικές σφραγίδες.
Αλλά διατείνονται επίσης, ότι η χρήσις μίας σφραγίδας με πλείστα πρόσωπα και τρεις χαραγμένες πλευρές είναι ασυνήθιστος διά την εποχήν, οπότε όποιος την χρησιμοποίησε, πιθανότατον προσπαθούσε να μεταφέρει κάτι πιο σύνθετον από ένα απλό σήμα ιδιοκτησίας.
Περαιτέρω επιστημονικές αναλύσεις απεκάλυψαν πως ο πίθος δεν ήτο τοπικός, αλλά μάλλον ο πηλός προέρχετο το πιθανότερον εκ της νήσου Νάξου, αποτέλεσμα του εμπορίου μεταξύ των νήσων, οπότε πιθανόν να ήτο μία ετικέτα του παραγωγού ή ένα σημάδι κύρους ή εξουσίας - ένα είδος αρχαίου λογότυπου το οποίον προσδιόριζε την προέλευσίν του.
Αν και οι αρχαιολόγοι δεν έχουν εντοπίσει περισσότερους πίθους με τις ίδιες σφραγίδες, το γεγονός ότι χρησιμοποιήθησαν δύο διαφορετικές, η μία ίσως «κειμενική» και η έτερη διακοσμητική, υποδεικνύει ένα πιο εξελιγμένον σύστημα διά την εποχήν εξ όσων πιστεύαμε μέχρι σήμερον.
Μία σφραγίδα με επιγραφή και το αποτύπωμά της επί της χειρολαβής ενός πίθου θα εδύνατο να χρησιμεύσει διά να κάνει ένα συγκεκριμένον πιθάρι αναγνωρίσιμον, εκπληρώνοντας την λειτουργίαν της αναγνωρίσεως του προσώπου ή της αρχής εις την οποίαν ανήκε.
Συγκεκριμένα, εις τον πίθον της Θηρασίας, το αποτύπωμα το οποίον «διαβάζεται» πιο καθαρά από πάνω, τουτέστιν εις το πάνω μέρος της χειρολαβής, είναι το THS.1, γεγονός το οποίον υποδηλώνει ότι η θέσις και η ορατότης του συγκεκριμένου αποτυπώματος ήτο σκόπιμη, όπως εξηγούν οι αρχαιολόγοι.
Συμπερασματικώς, παρόλο που τα στοιχεία εκ της Κοιμήσεως Θηρασίας δεν υποστηρίζουν την ύπαρξιν ενός πρωτογενούς συστήματος γραφής εις το Αιγαίον κατά την Εποχήν του Χαλκού, αναδεικνύουν παρόλα αυτά, τα γεγονότα άτινα σχετίζονται με τον σχηματισμόν της γραφής, ιδιαιτέρως εις σχέσιν με την χρήσιν σφραγίδων ως το πρώτο μέσον διά την εμφάνισιν της πρώιμης γραφής του Αιγαίου.
🇬🇧This article contributes to the understanding of Early Bronze Age sealing practices in the Cyclades, focusing on recent findings from the settlement site of Koimisis on Therasia island near Santorini.
It presents two recently found seal impressions stamped on a jar handle from an Early Cycladic II context.
The first aligns with the broader Aegean glyptic tradition, while the second could represent the earliest evidence associated with developments tied to the broader context of script formation in the Aegean.
Βιβλιογραφία και πηγές:
1. Θηρασία, https://el.wikipedia.org/.../%CE%98%CE%B7%CF%81%CE%B1%CF...
2. Δύο αποτυπώματα σφραγίδων που ανακαλύφθηκαν σε ένα ελληνικό νησί αλλάζουν όλα όσα γνωρίζουμε για την προέλευση της γραφής στο Αιγαίο, https://anaskafi.blogspot.com/2025/06/blog-post_3.html...
3. Sbonias K, Tzachili I, Kordatzaki GS. Early Bronze Age seal impressions from Therasia: new evidence for seal use in the Cyclades and the emergence of script in an Aegean context. The Annual of the British School at Athens, https://www.cambridge.org/.../060184267491CAF4F238CD2C093...